Wat heeft een ondernemer of werknemer in de schoonmaak aan wetenschappelijk onderzoek naar de neuroplasticiteit van de prefrontale hersenschors? Wie door de moeilijke woorden nu al afhaakt of geen enkel verband ziet, moet toch eens gaan praten met professor Margriet Sitskoorn. We beloven: dat wordt een boeiend gesprek. Want zij probeert die twee werelden bij elkaar te brengen. De hoogleraar aan de Tilburg University heeft de gave ingewikkelde zaken relatief eenvoudig uit te leggen.

Dat verband is er wel degelijk. De uitkomsten van onderzoek kunnen je helpen binnen jouw bedrijf. Inzicht in de werking van het brein en in menselijk gedrag komen te pas bij de organisatie van werkzaamheden, contacten met opdrachtgevers en de ontwikkelingskansen van medewerkers. Toegegeven, het blijft ingewikkelde materie, maar Margriet probeert steeds met voorbeelden haar bevindingen duidelijk te maken.  

Goed gevoel

Als hoogleraar klinische neuropsychologie heeft ze verschillende boeken geschreven, die een relatie leggen tussen haar specialistisch vakgebied en het leven van alledag. Ze onderzoekt hoe ons gedrag voortkomt uit de reactie van onze hersenen op de omgeving en hoe we daar vervolgens zelf mee omgaan. Heel praktisch vertaalt, leert hersenonderzoek: als je ergens goed in bent en mensen waarderen dat, krijg je zelf een goed gevoel en daardoor kun je nog beter worden. Voor een positieve ontwikkeling zijn die waardering en het eigen gevoel essentieel.  
Laten we bij het begin beginnen. Hersenen ontwikkelen zich voortdurend. Het is als een bos waar oud hout wordt gekapt en er steeds nieuwe aanplant is. Het blijft een bos, maar het is toch steeds anders. Bij die ontwikkeling passen onze hersenen zich aan veranderende omstandigheden aan. In een van haar boeken legt ze uit hoe het brein van vijftigplussers omgaat met maatschappelijke trends als langer doorwerken, digitalisering en het zelf oplossen van problemen.

Congres

Als je constateert dat hersenen niet statisch zijn, inspelen op de omgeving en ons gedrag beïnvloeden, kun je die kennis gebruiken. Bijvoorbeeld voor verbetering van het maatschappelijk aanzien van schoonmaak. En om werknemers te motiveren zichzelf te ontwikkelen. Daarom heeft Schoonmakend Nederland haar gevraagd spreker te zijn bij het jaarcongres op 12 mei in Amsterdam. Vele andere bedrijven en sectoren gingen trouwens voor. Margriet is een veelgevraagd spreker. Door haar columns en optredens op televisie maakt ze wetenschap inzichtelijk. ‘Mensen hebben een grote behoefte om het eigen gedrag en dat van anderen beter te begrijpen’, zegt ze. Met die kennis kun je immers gewenste veranderingen proberen te realiseren.

Crisis

De uitdagende titel van het congres is ‘Chaos’, gekozen als trefwoord voor de maatschappelijke reactie op de coronapandemie. Die schudde de samenleving heftig door elkaar. Zekerheden kwamen op de tocht te staan. We werden geconfronteerd met ongekende gevolgen van een nieuwe ziekte. Ons dagelijks leven moest zich aanpassen. Opeens werd het belang van schoonmaak door iedereen gevoeld. Schoonmakers werden in dezelfde zin genoemd en geroemd als medewerkers in de zorg. Nu het eind van de crisis in zicht lijkt, is het zaak die ervaringen te benutten. Vanuit chaos naar de toekomst kijken. Margriet vindt de congrestitel wel mooi. ‘Chaos is een fase in een ontwikkeling. Er gebeurt van alles. Een ontwikkeling naar iets nieuws, dat zich zal uitkristalliseren. Dat kan wat moois opleveren.’ Ze trekt de parallel met de ontwikkeling van onze hersenen. Een chaotische omgeving beïnvloedt ons denken, voelen en doen. ‘Het is interessant om te ontdekken hoe ons gedrag wijzigt door veranderingen in de omgeving.’ Een andere kijk op schoonmaak kan een positief gevolg zijn van de chaos.

Schoonmaak

Voor de hoogleraar zelf is het beeld trouwens niet sterk veranderd. De grote waarde van schoonmaak was haar al voor corona duidelijk. ‘Wetenschappelijk onderzoek leert dat een schone omgeving de prestaties van mensen positief beïnvloedt. Mensen functioneren beter.’ Dan hebben we het niet over het tegengaan van ziektes, maar het effect van schoonmaak op onze hersenen en daardoor op het functioneren. ‘Uit onderzoek blijkt dat een fris ruikende en opgeruimde omgeving leidt tot beter moreel gedrag. De geur laat ons anders gedragen. Onze hersenen leggen een koppeling en dat beïnvloedt de gedragingen.’ Een opgeruimd schoon kantoor heeft dus economische waarde en waarde voor de kwaliteit van leven. Het is een mooie boodschap die schoonmaakondernemers kunnen meenemen naar hun opdrachtgevers.

Bewuster

Of ‘de Nederlander’ door de coronacrisis fundamenteel anders is gaan denken over schoonmaak, weten we niet. Margriet durft geen uitspraak te doen; er is geen onderzoek. Wel is het zo dat een crisis de mens bewuster maakt. ‘De huidige snel stijgende benzineprijs maakt ons bewuster van energiegebruik. Daardoor gaan we zuiniger om met brandstof. In de eerste fase van de coronacrisis kreeg het belang van schoonmaak veel aandacht. Onze houding veranderde. Het is niet duidelijk of er een blijvend effect is. Mensen kunnen in hun oordeel terugvallen op oude beelden en associaties die eerder in de hersenen zijn vastgelegd. Je zag dat bij het opheffen van een aantal coronamaatregelen. Mensen gingen in hun gedrag al heel snel terug naar het oude normaal. Mondkapjes verdwenen even snel als ze waren gekomen.’

Emoties

Terug naar de vraag aan het begin: wat kunnen ondernemers en werknemers leren van het hersenonderzoek? Margriet haakt aan bij de werking van hersenen om een relatie te leggen met het dagelijks werk. ‘Ons denken en doen wordt onder andere bepaald door prikkels van pijn en genot in de hersenen. Mensen presteren beter als het genotnetwerk wordt gestimuleerd. Als ze plezier in het werk ervaren. Daarvoor zijn meerdere factoren van belang. David Rock, medeoprichter en CEO van het NeuroLeadership Institute (NLI), heeft deze samengevat in het SCARF-model. De eerste is status: je werk doet ertoe. Het is belangrijk, je levert een bijdrage aan de samenleving. De tweede is zekerheid, die je ervaart door een vaste baan met een inkomen. Autonomie is de derde: je kunt in zekere mate zelf bepalen wat en hoe je het doet. De vierde is ‘bij de groep horen’, je onderdeel voelen van een groter geheel. De laatste letter staat voor eerlijk: fair behandeld worden door de mensen om je heen.’

Dagschoonmaak

Margriet vraagt nadrukkelijk aandacht voor het vierde element: onderdeel uitmaken van een groep. Zie de schoonmaker als onmisbaar deel van een team. ‘Daarin leveren mensen met uiteenlopende vaardigheden hun eigen bijdrage. Dat zie je overal, ook hier op de universiteit. Binnen een wetenschappelijk team heeft ieder een eigen specialisme. Je kunt niet zonder elkaar. Je komt verder door de combinatie van ieders inbreng. Dat gaat ook op in bedrijven en andere organisaties.’

Ze maakt weer een bruggetje naar schoonmaak: ‘Het feit dat het hier schoon is, zorgt ervoor dat wij beter presteren.’ De schoonmaker is onderdeel van dat grote team.
Zonder het zich te realiseren, houdt Margriet een pleidooi voor schoonmaakwerk overdag. Daarmee steunt ze het beleid van Schoonmakend Nederland. Ook hier is de werking van de hersenen haar vertrekpunt. ‘Sociale interactie is belangrijk voor mensen. Deel uitmaken van een groep werkt positief.’ Als schoonmakers ervaren dat ze onderdeel zijn van een groep, verhoogt dat de eigenwaarde, met een positief effect op de kwaliteit van het werk. Letterlijk zichtbaar zijn en meetellen zijn positieve stimulansen voor onze hersenen.

Waardering

Door actief aan de slag te gaan met de genoemde elementen van emotie, kan de sector zichzelf en de medewerkers ontwikkelen. Ondernemers kunnen de samenleving voorhouden om schoonmaakwerk de waardering te geven die het verdient. De coronatijd heeft dat laten zien. Dat beeld moet zich in onze hersenen hechten. Verder kunnen werkgevers eraan bijdragen dat werknemers zichzelf verder ontplooien. Onze hersenen zijn in staat om iets dat we goed kunnen, verder te verbeteren en nieuwe dingen te ontwikkelen. Daar kunnen we ze op aanspreken. Als je jezelf wilt ontwikkelen en de omgeving stimuleert dat, dan leidt dat tot betere prestaties. Dan heb je ook meer plezier in je werk.

Niet vanzelf

Na een gesprek met Margriet begin je een beetje te begrijpen dat er een verband is tussen haar universitair onderzoekswerk en de dagelijkse beslommeringen van de schoonmaaksector. Een beetje, want het blijft ingewikkeld. Laat de neuroplasticiteit van de prefrontale hersenschors gerust over aan de geleerden, maar gebruik wel hun bevindingen. Met als belangrijke boodschap dat veranderen niet vanzelf gaat. Daar moet je je voor inzetten. Margriet: ‘Als je een doel stelt, vraagt dat om actie. Doelen zonder actie blijven dromen.’

De letters van het SCARF-model staan voor:

• Status
• Certainty
• Autonomy
• Relatedness
• Fairness

Chaos is een fase in een ontwikkeling

Een frisse omgeving leidt tot beter gedrag